CZYTELNIA. Inseminacja to postęp i sukces hodowcy

INSEMINACJA TO POSTĘP I SUKCES HODOWCY

Inseminacja sztuczna - unasienianie, sztuczne zapładnianie. Etymologia. - łac. inseminare „zasiewać”.

Zamiarem programu doskonalenia rasy czarno-białej w Polsce jest postęp genetyczny w zakresie cech mleczności oraz cech typu i budowy, prowadzący do doskonalenia populacji w kierunku jednostronnie mlecznym. Poprawie podlegają w pierwszej kolejności cechy kształtujące opłacalność produkcji: wydajność mleka, wydajność białka, wydajność tłuszczu, cechy typu i budowy, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i nóg oraz cechy funkcjonalne tj.: zawartość komórek somatycznych, łatwość wycieleń, żywotność cieląt, szybkość oddawania mleka, temperament. Aby powyższe parametry były prawidłowe i przyniosły zysk hodowcy w postaci oczekiwanej wysokiej produkcyjności, musi być spełniony podstawowy warunek, jakim jest INSEMINACJA.

Fot. 1. Laboratorium oceny i produkcji nasienia
(Fot. A.M. Szymańska)

Ogromnym plusem inseminacji krów, jako metody hodowlanej, jest to, że nasienie najlepszych rozpłodników, po wcześniejszej ocenie wartości genetycznej, może być wykorzystywane na ogromną skalę. Przy aktualnych metodach konserwacji nasienia z jednego pobranego ejakulatu buhaja można wyprodukować kilkaset dawek inseminacyjnych. W ciągu roku pobierając nasienie od buhaja można uzyskać kilkadziesiąt tysięcy porcji nasienia (Rys.1.,2.).
Należy wiedzieć, że pogłowie bydła w Polsce liczy 5,489 mln bydła w tym 2,898 mln krów (Rocznik Statystyczny 2004).

Fot. 2. Miejsce pobierania nasienia od buhajów
(Fot. A.M. Szymańska)

Buhaje przeznaczone do sztucznego unasieniania, które zostały wybrane z kojarzeń indywidualnych, muszą być zgodne z wymogami określonymi w przepisach hodowlanych. Dotyczą one pochodzenia, budowy, zdrowia i płodności.
W Polsce aktualnie zamraża się 0,25 ml nasienia buhaja w słomce. Słomkę stanowi plastikowa rurka o długości 13,3 cm, średnicy 2 mm.

Według ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI, z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie materiału biologicznego wykorzystywanego w rozrodzie zwierząt gospodarskich, Dziennik Ustaw Nr 111, mrożone w słomce nasienie buhaja zawiera po rozmrożeniu nie mniej niż:

Jedną z podstawowych zalet sztucznej inseminacji jest to, że ułatwia ona walkę z chorobami przenoszonymi podczas krycia, gdyż nie następuje bezpośredni kontakt buhaja z krową. Nasienie rozpłodników wykorzystywane w sztucznej inseminacji podlega rygorystycznej kontroli sanitarno-weterynaryjnej.
Sztuczne unasienianie polega na wprowadzeniu do dróg rodnych krowy nasienia buhaja za pomocą katetera lub pipety. Zabieg ten wykonywany przez inseminatora lub hodowcę musi być poprzedzony:

Pobraniem nasienia od buhaja (zwykle do sztucznej pochwy).
Oceną jakości nasienia pod mikroskopem.
Rozcieńczeniem nasienia, podzieleniem na porcje i konserwacją.

Hodowcy i rolnicy korzystający z inseminacji nasieniem buhajów dopuszczonych do rozrodu i eksploatowanych w Polsce mogą korzystać z postępu hodowlanego, bez względu na region, w którym położone jest gospodarstwo. Buhaje wycenione i dopuszczone do rozrodu są dostępne w punktach unasieniania zwierząt na terenie całego kraju.
Zalety inseminacji:

Możliwość wykorzystania nasienia najlepszych buhajów o najwyższym potencjale genetycznym i produkcyjnym, sprawdzonych na potomstwie.

Indywidualny dobór odpowiedniego buhaja według założonego celu i potrzeb.

Ochrona stada przed chorobami krycia – nasienie buhajów użyte do inseminacji jest pod stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjny.

Własny materiał do reprodukcji stada.

Oszczędność czasu.

Możliwość stosowania różnych ras buhajów do krzyżowania towarowego, wzbogacającego stado o korzyści płynące z efektu heterozji (wybujałości mieszańców).

Wykorzystanie potomstwa po krowach o wysokiej wydajności do reprodukcji lub na sprzedaż.

Skuteczność inseminacji zależy od:

prawidłowego zarządzania stadem,
naturalnie wysokiego poziomu płodności bydła, którą się uzyska:
- pozostawiając do hodowli zdrowe jałówki, pochodzące od najlepszych par rodzicielskich,
- zapewniając właściwy odchów jałowizny, dobre żywienie oraz opiekę weterynaryjną i pielęgnację dorosłych krów,
- zapewniając odpowiednie warunki środowiskowe (sucha, ciepła i czysta obora, światło, ruch),
- dbając o właściwe wykrywanie rui, (co 21 dni obserwacja krów i terminowe zgłaszanie do inseminacji),
- stwarzając odpowiednie warunki krowom w okresie okołoporodowym (żywienie w okresie zasuszenia wg zapotrzebowania, czyste stanowisko porodowe, właściwa obsługa porodu).

Przyczyny niepłodności:

Błędy organizacyjne – złe wykrywanie rui (przeoczone ruje, ciche ruje).
Błędy żywieniowe – brak lub nadmiar składników żywieniowych.
Błędy zootechniczno-hodowlane – unasienianie niedojrzałych jałówek zbyt wcześnie, zbyt wczesne lub późne unasienianie krów po porodzie.
Brak opieki weterynaryjnej.
Wady wrodzone.
Schorzenia narządów rodnych.

Ruja u krowy
Ruja (zwana też przez hodowców latowaniem, bydleniem, gonieniem lub grzaniem) jest to okres zmian fizjologicznych i morfologicznych, jakie zachodzą w układzie rozrodczym miedzy jednym a drugim jajeczkowaniem. Pierwsze objawy rui po ocieleniu występują po około 3 tygodniach, a u dobrych mlecznic później, po 6-12 tygodniach. U krów i jałówek dojrzałych do rozrodu występują regularne cykle płciowe - średnio co 21 dni z wahaniami od 17 do 23 dni. Cykl płciowy oblicza się od pierwszego dnia rui do początku następnej rui.
Ruja u krowy trwa od 8 do 30 godzin, przeciętnie 18 godzin. Po około 30 godzinach od pierwszych jej objawów następuje owulacja.
Ruję najłatwiej wykryć, gdy kilkakrotnie w ciągu doby obserwuje się zachowanie krów. Z wielu badań wynika, że przy 4-krotnej obserwacji wykrywa się 90% rui. U krów najczęściej ruja zaczyna się w nocy, w związku z tym zaleca się obserwować zwierzęta po godzinie 21 i wczesnym rankiem.
Prawidłowe zaobserwowanie początku rui, ułatwia określenie właściwego momentu zapłodnienia - czynnika rozstrzygającego o wynikach w rozrodzie bydła. Najlepiej kryć krowę w drugiej połowie rui, czyli 10-18 godzin od wystąpienia pierwszych jej objawów.

Wystąpienie rui	Pora unasienia	Zbyt późne unasienianie
Rano do godziny 9	Po południu tego samego dnia	Na drugi dzień rano
Rano między godziną 9 a 12	Bardzo późno tego samego dnia lub bardzo wcześnie następnego dnia rano	Po godzinie 10 następnego dnia
Po południu	Następnego dnia rano	Po godzinie 14 następnego dnia

Nie należy inseminować krów:

w pierwszej rui po wycieleniu,
w słabej kondycji,
nie wykazujących objawów rui,
jałówek, które nie osiągnęły wagi 360-380 kg,
chorych (mętny śluz lub z domieszką ropy).

Inseminator dysponuje nasieniem różnych buhajów ras mlecznych oraz mięsnych zapewniając możliwość doboru buhaja do indywidualnych kojarzeń. Polskie firmy inseminacyjne proponują do wyboru wysokiej jakości nasienie buhajów, oferowane w katalogach buhajów, które są dwa razy w roku po każdej wycenie szacowanej wartości hodowlanej buhajów wydawane.

Chcąc poprawić wartość genetyczną stada i utrzymać odpowiednią opłacalność gospodarstwa należy:

zapewnić odpowiednie warunki odchowu i utrzymania zwierząt,
żywić poszczególne grupy zwierząt według zapotrzebowania na składniki pokarmowe,
prawidłowo pielęgnować stado,
zapewnić odpowiednią organizację rozrodu i indywidualny dobór buhajów,
używać do rozrodu nasienia buhajów sprawdzonych na potomstwie i objętych stałym nadzorem lekarsko-weterynaryjnym.

Przy wyborze buhaja do unasieniania należy uwzględnić następujące czynniki:

wartość genetyczną utrzymywanego stada,
ilość i jakość bazy paszowej,
cel czyli kierunek doskonalenia stada.

Prawidłowy dobór buhajów do kojarzeń polega na:

Określeniu celu prac hodowlanych i nadaniu im właściwych priorytetów – mniej celów gwarantuje łatwiejsze uzyskanie wyższego postępu hodowlanego.
Analizie rodowodów krów i interesujących nas buhajów w celu wykluczenia kojarzeń krewniaczych tj. przy współczynniku spokrewnienia 12,5 lub większym.
Odpowiednim sposobie realizacji nakreślonych celów hodowlanych:
- stado krów traktujemy jako wyrównaną grupę, u której chcemy poprawić wybrane cechy np. wydajność białka i budowę wymion,
- stado krów dzielimy na kilka grup zbliżonych do siebie pod względem genetycznym i produkcyjnym. W każdej grupie poprawiamy wybrane cechy.
- dobór indywidualnych kojarzeń do każdej krowy.
Nie przywiązywaniu wagi do udziału genów (dolewu krwi) HF przy doborze buhajów z wyjątkiem stad czystorasowych.
Krzyżowanie towarowe należy zastosować i pokryć krowy
buhajami ras mięsnych, jeżeli:
· posiada się krowy charakteryzujące się niską
wydajnością mleczną,
· nie planuje się remontu stada własnymi jałówkami,
· hodowca posiada 2-3 krowy i nie jest zdecydowany
na mleczny kierunek użytkowania.
W efekcie tego można uzyskać potomstwo, które ma: wyższą końcową masę ciała, wyższą klasę jakościową tuszy, możliwość lepszego wykorzystania paszy, zwiększone tempo wzrostu (5%), zwiększoną wydajność rzeźną (3-5%), zwiększony udział mięsa w tuszy (2-5%).

Można również przygotować stada krów na matki-mamki. Wszystkie oferowane rasy mięsne poprawiają znacznie wydajność rzeźną i jakość mięsa w stosunku do ras mlecznych, zarówno w opasie intensywnym jak i półintensywnym. Wybór rasy mięsnej buhaja jako komponentu do krzyżowania towarowego z krowami ras mlecznych decyduje o zastosowaniu odpowiedniej metody opasu. W zależności od użytej rasy ojca rozróżniamy opas: cieląt ciężkich, cieląt lekkich, cieląt od matek-mamek na tzw. białe mięso.
Należy pamiętać, że „złotą metodą” jest prawidłowa współpraca hodowcy i inseminatora, która ma znaczący wpływ na prawidłowy przebieg rozrodu. Nasienie buhaja powinno w określonym czasie znaleźć się we właściwym miejscu, wtedy krowa ma duże szanse na zacielenie. Ponadto nic nie zastąpi obserwacji rui i rzetelnego prowadzenia dokumentacji.

dr Anna-Maria Szymańska
29.09.2004