WYRASTANIE RACIC U BYDŁA - UZALEŻNIONE OD MIKROELEMENTÓW

Róg racic narasta i jest ścierany przez całe życie zwierząt. Na drodze ewolucji tempo ścierania zostało znakomicie dostosowane do szybkości przyrostu rogu racicowego u wolno żyjącego bydła. Na to bardzo precyzyjne zjawisko „przyrastania i ścierania” mają duży wpływ czynniki środowiskowe.

Szybkość przyrostu rogu racicowego uzależniona jest od:

obciążenia kończyn,
przekrwienia tworzywa racicowego,
wydajności mlecznej,
pokrycia zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze i mineralne,
pielęgnacji,
schorzeń racic.

Przeciętna szybkość przyrostu rogu racicowego wynosi 3-5 mm na miesiąc.
Tempo ścierania rogu racicowego zależy od:

jego twardości,
rodzaju podłoża na jakim zwierzę przebywa,
częstotliwości poruszania się zwierzęcia.

O twardości rogu decyduje jego skład chemiczny, mikrostruktura i nawilgocenie. Zgodnie z obowiązującą zasadą: im róg jest twardszy, tym szybciej się ściera. Natomiast twardość rogu racicowego jest tym większa, im więcej zawiera on w jednostce powierzchni rureczek rogowych oraz im grubsza jest warstwa korowa, a mniejszy jest rdzeń (widać to w obrazie histologicznym). Róg utworzony z rurek o dużej średnicy rdzenia ma tendencje do bardzo dużego chłonięcia wody. Róg racic ma optymalne nawilgocenie, jeśli zawiera 15-25% wody, przy nadmiernym nawilgoceniu (powyżej 25% wody) staje się miękki i szybko się ściera, natomiast przy zawartości 10-15% wody jest bardzo suchy i kruszy się oraz łamie.
Wyrastanie rogu racic przebiega nierównomiernie. Najszybciej przyrasta przednia część ściany rogowej, a wolniej rośnie róg podeszwy i opuszki. Zatem efektem wyrastania racic jest nie tylko ich wydłużenie, lecz także zmiana ich kształtu. Kolejne zmian podczas wyrastania racic przedstawia Rys. 1.
Racice

Rys. 1. Proces wyrastania racic z uwzględnieniem kąta załamania się osi palca (Rys. B.Szymańska)

Ścieranie rogu racicowego jest uzależnione od typu obory (ściołowe, bezściołowe). W oborach bezściołowych zwierzęta ścierają róg raciczny szybciej, podobnie jest w przypadku obór bezściołowych, wolnostanowiskowych. Jeśli chodzi o pomieszczenia wolnostanowistowe to szybsze tempo ścierania zauważa się w oborach rusztowych niż w oborach boksowych. Zależność ta uwarunkowana jest przede wszystkim: jakością posadzek na stanowiskach i nawierzchnią korytarzy gnojowych, ich twardością i strukturą. Magazynowanie wody, moczu i kału w zagłębieniach nawierzchni przyczynia się do nadmiernego nawilgocenia rogu racicznego, co w rezultacie prowadzi do szybkiego jego ścierania. Przykładowo na mokrym betonie ścieralność rogu jest o 80% większa niż na suchym.
Wyrastanie racic jest zauważalne wtedy, gdy szybkość przyrastania rogu jest większa od tempa ścierania. Krowy utrzymywane w oborze uwięziowej na matach gumowych maja tempo przyrastania rogu racicowego 4 mm na miesiąc. W tym samym czasie zwierzęta ścierają róg o 1mm. Całkowity przyrost w ciągu miesiąca ściany racicy wynosi 3 mm.
Miedź - jest pierwiastkiem śladowym występującym w całym organizmie bydła, jej ilość w surowicy krwi u cieląt ocenia się na około 100 miligramów. Ponad połowa miedzi znajduje się w mięśniach i kośćcu. Miedź wchodzi w skład wielu enzymów i bierze udział w wielu procesach przemian metabolicznych.

Jaką rolę pełni miedź w organizmie bydła?
Miedź jest kofaktorem (aktywatorem Cu2+) wielu enzymów, które ułatwiają następujące procesy w zwierzęcym ciele:

tworzenie melaniny, pigmentu warunkującego kolor skóry i sierści,
tworzenie białek fibrylarnych: kolagen i elastyna,
reakcje chemiczne nadtlenku dyzmutazy–czynnika, który chroni przed wolnymi rodnikami,
stymuluje funkcjonowanie cytochromów: oksydazy cytochromowej i oksydazy askorbinowej enzymów odpowiedzialnych za transport tlenu w mięśniach i innych tkankach,
transmisje impulsów nerwowych w mózgu.

Miedź jest także potrzebna:

w tworzeniu zdrowych kości (osteogeneza) i racic,
w tworzeniu krwi, gdzie bierze udział w biosyntezie hemu (czerwonego barwnika krwi),
w podtrzymywaniu skuteczności białych ciałek krwi (leukocytów) w swojej odpowiedzi immunologicznej przeciw antygenom.
Uważa się że niedobory miedzi mogą mieć związek z wadami kręgosłupa w związku z faktem, że pierwiastek ten uczestniczy w syntezie kolagenu.

Jakie składniki paszy wpływają na poziom zawartości miedzi w organizmie?
Niski poziom żelaza w surowicy krwi prowadzi do niedoboru miedzi. Pobieranie dużych ilości cynku i magnezu, a ze związków organicznych fruktoza mogą obniżyć poziom miedzi w organizmie. Natomiast witamina C, skrobia oraz glukoza podnoszą zdolność organizmu do przyswajania miedzi.
Jod jest niezbędny dla prawidłowego działania tarczycy. Jod wpływa na tarczycę będąc składnikiem produkowanych przez nią hormonów: tyroksyny i trójjodotyroniny, które regulują przemiany energetyczne, wzrost, rozmnażanie, syntezę białek, rozwój i pracę mózgu oraz układu nerwowego. Pomaga w utrzymaniu zdrowej skóry, sierści, racic i zębów.
Kobalt występuje w większości tkanek, jednak największe jego ilości znajdują się w wątrobie, nerkach i kościach. Kobalt w organizmie występuje głównie pod postacią witaminy B12, będącej kofaktorem dwu ważnych enzymów: izomerazy metylomalonylo-CoA i reduktazy rybonukleotydowej. Funkcja witaminy B12 a pośrednio kobaltu jest ściśle związana z syntezą kwasów nukleinowych, otoczki mielinowej komórek nerwowych.
Mangan jest pierwiastkiem śladowym wchodzącym w skład wielu tkanek i enzymów, biorących udział w syntezie białek, kwasów nukleinowych, glikokortykosterydów, w metabolizmie cukrów i procesach krzepnięcia krwi. Wpływa na przemiany tłuszczów i cholesterolu oraz hormonów płciowych, reguluje pracę układu nerwowego. Wpływa na uczynnianie enzymów koniecznych do prawidłowego działania biotyny, witaminy B1 i witaminy C. Odgrywa ważną rolę w tworzeniu tyroksyny, głównego hormonu tarczycy. Mangan jest bardzo ważny w procesach reprodukcji oraz prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, jest niezbędny do utrzymania prawidłowej struktury kości. Konieczny jest do prawidłowego trawienia i wchłaniania składników odżywczych.

Tabela 1. Niedobór, nadmiar i źródło pierwiastków.

Pierwiastek	Niedobór	Nadmiar	Źródło
Miedź	Niedobór miedzi obserwuje się rzadko. Braki miedzi, która jest magazynowana w wątrobie mogą wystąpić głównie przy genetyczne uwarunkowanych zaburzeniach jej wchłaniania, niedokrwistościach, czy też razem z przewlekłymi biegunkami. Niedobór miedzi powoduje uszkodzenia tętnic i serca, może powodować nadciśnienie i powstawanie zakrzepów. Często dochodzi do zmniejszenia produkcji melaniny, barwika sierści i skóry. Przy niedoborze miedzi zwiększa się podatność organizmu na infekcje i choroby. Niedobór miedzi powoduje także ograniczenia wzrostu i płodności, zaburzenia sytemu nerwowego, a także osteoporozę.	Długotrwałe spożywanie paszy o podwyższonej zawartości miedzi wiąże się z ryzykiem zatruć, na co są szczególnie narażone cielęta. Najczęstszymi skutkami nadmiaru miedzi mogą być uszkodzenia nerek, a także nadciśnienie tętnicze. Nadmiar miedzi może powodować anemię, zaburzenia funkcjonowania wątroby i układu oddechowego, nieżyty, zmniejszenie odporności, nudności i wymioty.	Miedź powszechnie występuje w większości produktów spożywczych. Najwięcej miedzi zawierają warzywa i owoce, owoce morza, fasola, groch, ziarna pszenicy, śliwki, wątroba, nerki, płuca, serce, krewetki, orzechy, podroby, grzyby, pełnoziarniste produkty zbożowe.
Jod	Niedobór jodu prowadzi do niedoczynności tarczycy i powstania na szyi wola endemicznego. W przebiegu niedoczynności tarczycy obserwuje się: zmęczenie i brak energii, depresję, dreszcze, bóle stawów, upośledzenie słuchu, wypadanie sierści, podatność na przeziębienia i infekcje dróg oddechowych, objawy przyspieszonego starzenia się, przyrost masy ciała. Stany niedoboru jodu w okresie ciąży mogą prowadzić do niedorozwoju płodu, zarówno fizycznego jak i umysłowego, zwanego kretynizmem.	Nie są znane objawy zatrucia czy nadmiaru jadu spowodowane jodem naturalnym.	Jod występuje w wodzie, powietrzu (zwłaszcza w okolicach nadmorskich), w glebie, a więc również w produktach roślinnych wyhodowanych na bogatym w jod podłożu.
Kobalt	Kobalt występuje dość powszechnie. Niedobór kobaltu ściśle wiąże się z niedoborem witaminy B12 przejawia się głównie w komórkach szybko dzielących się (komórki układu krwionośnego, nabłonkowe przewodu pokarmowego) i objawia się: niedokrwistością, dezorientacją pobudzeniem zaburzeniami widzenia. Niedobory kobaltu pojawiają się często u bydła.	Nadmiar kobaltu występuje rzadko. Najczęściej może on nasilać czynność tarczycy i szpiku kostnego, co powoduje nadmierną produkcję czerwonych ciałek krwi.	Największe ilości kobaltu znajdują się w burakach, mleku.
Mangan	Niedobór manganu powoduje opóźnienia w rozwoju fizycznym, powstawanie wad kośćca, zmniejszenie płodności i prawdopodobnie padaczkę. Duże spożycie wapnia i fosforu hamuje wchłanianie manganu, podobnie jak kwas fitynowy zawarty w otrębach i fasoli.	Brak jest danych o szkodliwości nadmiernego spożycia manganu, jednak może ograniczać przyswajanie w przewodzie pokarmowym, żelaza, wapnia, cynku, miedzi i magnezu.	Najwięcej manganu zawierają pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, zielone warzywa, groszek, buraki.

dr Anna-Maria Szymańska
26.03.2007