Czytelnia

PORADNIK UNASIENIANIA KRÓW

RUJA U KROWY
Znajomość zagadnień związanych z rozrodem jest niezmiernie ważna dla hodowcy. Niemożność osiągnięcia właściwego stopnia reprodukcji u bydła wiąże się często z niezauważeniem czy rozpoznaniem rui.
Ruja (zwana też przez hodowców latowaniem, bydleniem, gonieniem lub grzaniem) jest to okres zmian fizjologicznych i morfologicznych, jakie zachodzą w układzie rozrodczym miedzy jednym a drugim jajeczkowaniem. Pierwsze objawy rui po ocieleniu występują po około 3 tygodniach, a u dobrych mlecznic później, po 6-12 tygodniach. U krów i jałówek dojrzałych do rozrodu występują regularne cykle płciowe - średnio co 21 dni z wahaniami od 17 do 23 dni. Cykl płciowy oblicza się od pierwszego dnia rui do początku następnej rui.
Jakie objawy towarzyszą zbliżającej się rui?
Przy normalnym przebiegu rui na jednym z dwu jajników tworzy się w ciągu 1-2 dni pęcherzyk Graafa. Wykształcony pęcherzyk Graafa wytwarza hormon rujowy – estrogen, który wywołuje typowe zmiany w zachowaniu i wyglądzie samicy.

OBJAWY RUI
W okresie poprzedzającym ruję właściwą pojawia się śluz w pochwie na 2 dni przed rują. W miarę upływu czasu zwiększa się wypływ śluzu (klarowny, ciągliwy), który zwisając ze szpary sromowej w postaci grubego sznura kształtem przypomina sopel. Wydzielina śluzowa zawiera zrogowaciałe bezjądrowe komórki nabłonka, leukocyty i erytrocyty. Ponadto zewnętrzne narządy rodne tzw. srom jest nabrzmiały, zaczerwieniony, gorący i wilgotny.
W początkowym stadium rui zwierzęta stają się niespokojne, wykazują tendencję do bliższego kontaktu z innymi osobnikami i obwąchują je. W czasie doju zwierzęta wykazują niepokój, można zaobserwować spadek mleczności o około 20% (Juszczak i Zalewski 1986), a niekiedy chwilowe wstrzymanie oddawanego mleka. Poza tym do innych objawów przedrujowych należy: dreptanie, porykiwanie, skłonność do lizania siebie, innych zwierząt i ludzi, częste oddawanie moczu i kału oraz brak apetytu.
W okresie rui właściwej pojawia się odruch tolerancji (Duldungs reflex), tzn. krowa będąca w rui obskakuje inne krowy i pozwala się obskakiwać. Poza tym podczas wspinania na inne zwierzęta ze sromu krowy obficie wydziela się przezroczysty śluz, przypominający surowe białko jaja. Śluz ten jest często rozmazywany na pośladkach lub w postaci pasm na ogonie. Sierść nad nasadą ogona jest przeważnie szorstka lub miejscami wytarta. Innymi objawami rui właściwej są: wyraźny niepokój, wzmożona ruchliwość, częste wstawanie a także wyginanie grzbietu.
Na drugi lub trzeci dzień po rui pojawia się krew ze sromu bez względu na to czy krowa została zapłodniona czy nie. To poowulacyjne krwawienie jest krwotokiem macicznym. Zaobserwowanie tego zjawiska może być pomocne w określeniu, czy minął już okres rui. Krwawienie u krów informuje, że znajdowały się one w stanie gotowości płciowej dwa lub trzy dni wcześniej. Fakt ten ułatwia zaobserwowanie w 17-18 dni później następnej rui.

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA ODCHYLEŃ OD NORMALNYCH OBJAWÓW RUI MOGĄ BYĆ RÓŻNE:

• brak witamin i składników mineralnych w paszy, co występuje szczególnie w zimie,
• brak ruchu, światła i świeżego powietrza, co zdarza się zwykle w chowie alkierzowym (występuje wtedy tzw. cicha ruja),
• zmiana pomieszczenia,
• niedostateczne żywienie,
• przekarmianie, zwłaszcza paszami wysokobiałkowymi.

Powyższe przyczyny, nietypowych objawów rui, należą do grupy czynników zależnych od hodowcy. W związku z tym każdy hodowca może przeciwdziałać zakłóceniom w występowaniu rui.
Należy pamiętać, że krowy żywione prawidłowo manifestują ruję wyraźnie, natomiast u żywionych niedostatecznie może wystąpić tzw. cicha ruja. Wykrycie cichej rui jest trudne nawet dla doświadczonego hodowcy. W takim wypadku bardzo pomocne jest prowadzenie notatek w tzw. kalendarzu zdarzeń oborowych. Zaobserwowanie krwawego śluzu z pochwy stanowi wskaźnik przebytej rui, która może powtórzyć się po około 18 dniach.
Ruja u krowy trwa od 8 do 30 godzin, przeciętnie 18 godzin. Po około 30 godzinach od pierwszych jej objawów następuje owulacja.
Ruję najłatwiej wykryć, gdy kilkakrotnie w ciągu doby obserwuje się zachowanie krów. Z wielu badań wynika, że przy 4-krotnej obserwacji wykrywa się 90% rui. U krów najczęściej ruja zaczyna się w nocy, w związku z tym zaleca się obserwować zwierzęta po godzinie 21 i wczesnym rankiem.
Prawidłowe zaobserwowanie początku rui, ułatwia określenie właściwego momentu zapłodnienia - czynnika rozstrzygającego o wynikach w rozrodzie bydła. Najlepiej kryć krowę w drugiej połowie rui, czyli 10-18 godzin od wystąpienia pierwszych jej objawów. Jeśli zauważy się objawy rui rano, to krowę kryje się po południu, natomiast gdy ruja wystąpi po południu, to najlepszym terminem pokrycia będzie ranek dnia następnego.

OPRÓCZ TYPOWYCH OBJAWÓW RUI ISTNIEJĄ LICZNE ŚRODKI UŁATWIAJĄCE ZAUWAŻENIE TEGO STANU.
Wypuszczanie krów na okólnik ułatwia wykrywanie rui, ponieważ daje możliwość obserwowania jednego z ważniejszych objawów rui, jakim jest obskakiwanie. Ponadto w wykrywaniu latowania się krów pomocne są urządzenia pokryte tworzywem sztucznym, przymocowane powyżej nasady ogona krów i zawierające barwnik. Na skutek ucisku wywieranego przez inne wspinające się zwierzęta, urządzenie to pęka i uwalnia intensywny barwnik.
Buhaj z wyciętymi nasieniowodami lub roczny wolec rasy mlecznej, po podaniu testosteronu, stanowią dobre "wykrywacze" rui.
Innym sposobem ułatwiającym, w pewnym stopniu niezależnym od stałej obserwacji zwierząt jest stosowanie metod biotechnicznych, jak określenie pH śluzu pochwowego lub jego przewodnictwa elektrycznego lub też przy wykorzystaniu instrumentów radiotelemetrycznych. Obecnie stosuje się oznaczanie poziomu progesteronu we krwi i mleku.
Można również wykryć ruję na podstawie takich objawów jak: zmiana konsystencji i temperatury mleka, wzmożenie ruchliwości zwierząt. Stosuje się do tego odpowiednie przyrządy tj. bardzo czułe termometry lub tzw. pedometry, mierzące ilości kroków wykonywanych przez krowę w określonym czasie.
Fizjologia reprodukcji stanowi ogromne pole poszukiwań i badań w przyszłość, ponieważ człowiek zamierza kontynuować sztuczną kontrolę reprodukcji oraz ma zamiar zwiększyć dostawy mleka dla ludzkości.

Fragment z książki pt. ”UŻYTKOWANIE KRÓW HOLSZTYŃSKO-FRYZYJSKICH W WARUNKACH POLSKICH”, Anny-Marii Szymańskiej, czerwiec 2002.

dr Anna-Maria Szymańska
12.07.2002

-----------------------------------------------------------------------------------------
Dostępne artykuły w czytelni: