| ||||||
| ||||||
 |
|
Czytelnia
Czytelnia
PROGRAM GENETYCZNEGO DOSKONALENIA RASY CZARNO-BIAŁEJ W POLSCE – KRĘGOSŁUPEM HODOWLI
Polska jest piątym producentem mleka w UE. To kraj, w którym istnieją dogodne warunki geograficzno-przyrodnicze do hodowli krów i produkcji mleka. Wynikają one głównie ze stosunkowo łagodnego klimatu oraz znacznego udziału naturalnych łąk i pastwisk w ogólnej powierzchni użytków rolnych, które tradycyjnie stanowią bazę paszową dla bydła. Znaczący wpływ na aktualny stan hodowli bydła czarno-białego na świecie wywarła odmiana holsztyńsko-fryzyjska (hf). Odmianę tę wyhodowano w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, wywodzi się ona jednak z importowanego do Ameryki Północnej niemieckiego i holenderskiego bydła czarno-białego. Do Polski pierwsze jałówki holsztyńsko-fryzyjskie sprowadzono z Ameryki Północnej w 1973 r. W następnych latach rozpoczęto import nasienia buhajów hf. Zapoczątkowało to prace hodowlane nad doskonaleniem krajowej populacji bydła czarno-białego [Jasiorowski, 1991]. W czerwcu 2003 pogłowie bydła wynosiło 5,489 mln sztuk i było (o 0,8%) niższe od stanu notowanego w maju 2002, ale w porównaniu z liczebnością stada w grudniu 2002 - wzrosło (o 1,3%). Pogłowie krów wzrosło w porównaniu z majem 2002 (o 0,8%) do poziomu 2,898 mln sztuk, a w stosunku do stanu w grudniu 2002 - spadło (o 2,4%). [wg Powszechnego Spisu Rolnego 2002, Rocznik Statystyczny 2004]. Przeciętna wydajność mleka od krów czarno-białych objętych oceną wartości użytkowej wynosiła w 2002 roku 5740 kg, natomiast w 2003 przeciętna roczna wydajność mleka od 1 krowy wzrosła o 1,7% (o 67 litrów). Celem programu doskonalenia rasy czarno-białej w Polsce jest postęp genetyczny w zakresie cech mleczności oraz cech typu i budowy, prowadzący do doskonalenia populacji w kierunku jednostronnie mlecznym. Doskonaleniu podlegają cechy wpływające na poprawę efektywności produkcji tj.:
Program genetycznego doskonalenia rasy czarno-białej w Polsce obejmuje:
Wzorzec rasy czarno-białej
Ocenie wartości użytkowej podlegają samice, które rozpoczęły pierwszą laktację. Dane pochodzące z oceny zwierząt gromadzone są w ogólnopolskiej bazie danych, której administratorem jest Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Tabela 2. Ocena wartości użytkowej obejmuje następujące cechy:
Metody oceny wartości hodowlanej W dokumentacji hodowlanej i rodowodach zwierząt hodowlanych można zobaczyć informacje o wartości hodowlanej buhajów wycenionych m.in.:
W modelu zwierzęcia poszerzono liczbę źródeł informacji potrzebnych do oszacowania wartości hodowlanej, wprowadzając dostępne dane o innych, poza potomstwem, spokrewnionych zwierzętach. Spowodowało to, dołączenie do układu równań macierzy spokrewnień addytywnych i rozbudowanie modelu liniowego. Ze zmianą metody przekształcona została także baza genetyczna, którą aktualnie jest przeciętna wartość hodowlana krów, które urodziły się w 1995 roku. Wskazuje to, że oczekiwana użytkowość mleczna córek buhaja będzie przewyższać średnią użytkowość krów urodzonych w 1995 roku o połowę jego wartości hodowlanej. Wprowadzenie wielocechowego modelu zwierzęcia nie tylko pozwala na równoczesne szacowanie wartości hodowlanej buhajów i krów, ale także umożliwia zwiększenie dokładności wartości hodowlanej, która zależy od liczby laktacji (matki, córek, półsióstr, półsióstr ojca i półsióstr matki oraz własnych, gdy ocena dotyczy krowy). Szczegóły metod oceny wartości hodowlanej poszczególnych grup cech określono w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 5 maja 1999 roku w sprawie zakresu i metod prowadzenia oceny wartości użytkowej i hodowlanej oraz sposobu oznakowania i identyfikacji zwierząt do celów hodowlanych (Dz.U. 47 poz. 470, z późniejszymi zmianami). Na podstawie wyników oceny wartości hodowlanej cech mleczności obliczany jest indeks, będący kryterium selekcji samców i samic. INDEKS [kg] = wartość hodowlana dla tłuszczu [kg] + 2 x wartość hodowlana dla białka [kg] Obecnie prowadzone są prace nad wprowadzeniem indeksu wielocechowego i oceny wartości hodowlanej bydła pod względem cech wydajności mlecznej bezpośrednio na podstawie wielkości próbnych udojów. Metody pracy hodowlanej Bezpośredniemu doskonaleniu podlegają cechy objęte oceną wartości hodowlanej, natomiast pozostałe cechy doskonalone są pośrednio przez wykorzystanie korelacji genetycznej z cechami bezpośrednio doskonalonymi. Etapy pracy hodowlanej:
Ojcowie buhajów wybierani są z krajowej listy buhajów dopuszczonych do wykorzystania w sztucznym unasienianiu oraz z list światowych. Wybór powinien być dokonywany, co najmniej dwa razy do roku. Nasienie wybranych buhajów użytkowane jest w następującym po ocenie sezonie do czasu ogłoszenia wyników kolejnej oceny. Fundamentem wyboru ojca buhajów spośród rozpłodników wykorzystywanych w Polsce jest wynik oceny jego wartości hodowlanej wyrażony obowiązującym indeksem selekcyjnym (INDEKS [kg] = wartość hodowlana dla tłuszczu [kg] + 2 x wartość hodowlana dla białka [kg]). Do momentu opracowania indeksu łączącego większą grupę cech, indeks przedstawia cechy mleczności. Jako kryteria dodatkowe uwzględniać można wyniki oceny wartości hodowlanej w zakresie typu i budowy potomstwa oraz, po rozpoczęciu ich szacowania, wyniki oceny wartości hodowlanej cech funkcjonalnych. Istnieje także możliwość wyboru, na ojców buhajów, młodych buhajów testowanych, gdy wyróżniają się one szczególnie wysokim indeksem rodowodowym i reprezentują wybitnie cenne linie hodowlane (Rys.1.). Buhaje ocenione za granicą wybiera się na podstawie wyników oceny ich wartości hodowlanej uzyskanej w kraju, w którym zostały ocenione, albo jego wyników międzynarodowej oceny wartości hodowlanej opublikowane przez Interbull w polskiej skali ocen, tzn. tej samej, w której są wyrażone wartości hodowlane polskich buhajów, jeśli takie przeliczenie będzie dokonane. W przypadku uwzględniania ocen międzynarodowych przeliczonych na polską bazę, wybrane na ojców buhajów zwierzęta muszą uzyskać bardzo dobre wyniki oceny wartości hodowlanej wyrażone obowiązującym w Polsce indeksem selekcyjnym. Ponadto ich wartość hodowlana cech typu i budowy oraz cech funkcjonalnych ocenianych w kraju testowania powinna spełniać warunki doskonalenia tych cech w Polsce. Wybór ojców buhajów dokonywany jest przez przedstawicieli stacji unasienniania, które posiadają i realizują pozytywnie zaopiniowane, przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, programy oceny i selekcji buhajów rasy czarno-białej oraz zgodę wojewodów na pozyskiwanie, przechowywanie i dostarczanie nasienia. Lista wybranych buhajów powinna być skonsultowana ze związkami hodowców, podmiotem prowadzącym księgę i ewentualnie z innymi specjalistami z zakresu hodowli bydła. Rysunek 1. Schemat pozyskiwania buhajów do stacji unasieniania. 
Wybór matek buhajówWyboru krów na matki buhajów dokonuje się dwustopniowo, spośród samic wpisanych do księgi głównej bydła zarodowego danej rasy, wolnych od chorób zwalczanych z urzędu i enzootycznej białaczki. Wstępnie krowy typowane są według wartości indeksu selekcyjnego. Liczba krów zaklasyfikowanych wstępnie zależy od aktualnego zapotrzebowania na matki buhajów. Krajowe rankingi krów tworzone są dwa razy w roku. Ostateczna klasyfikacja na matkę buhajów następuje po ocenie komisji, która uwzględnia typ i budowę kandydującej krowy, wyniki wywiadu z jej właścicielem (czy są trudności z obsługą krowy, jaka jest szybkość oddawania mleka, czy występują choroby wymienia, czy występują choroby racic itp.) oraz ocenę wartości hodowlanej cech nieprodukcyjnych. W tym miejscu można postawić pytanie: jaki powinien być indeks szacowanej wartości hodowlanej i podstawowe parametry przy wyborze matek buhajów, aby zapewnić wysoką selekcję? Z pewnością indeks powyżej 110 zapewni oczekiwany rezultat. Maksymalny wiek powinien wynosić trzy laktacje, szacowana wartość hodowlana dla białka - min.30 kg i tłuszczu – min.45 kg, minimalna wysokość w krzyżu powinna stanowić 142 cm, budowa wymienia minimum 80 punktów a budowa ogólna 82 punkty ze szczególnym uwzględnienie budowy nóg. Pracownicy stacji unasieniania w kraju, którzy mają na uwadze wysoki poziom hodowlany, wybierając kandydatki na matki buhajów powinni pamiętać o powyższym indeksie i przedstawionych parametrach. Po każdej ocenie wartości hodowlanej tworzy się aktualną Krajową Listę Kandydatek na Matki Buhajów, która szereguje żyjące krowy o najwyższych wartościach indeksu cech mleczności, w liczbie 15-20-to krotnie większej od liczby rocznie testowanych młodych buhajów. Na liście tej mogą się znaleźć krowy, które uzyskały ocenę wartości hodowlanej po raz pierwszy i krowy, które uzyskały ocenę po raz kolejny, za wyjątkiem takich, które wcześniej zostały zdyskwalifikowane. Wyboru krów na matki buhajów dokonują przedstawiciele regionalnej stacji unasieniania posiadającej pozytywnie zaopiniowany, przez ministra właściwego dla spraw rolnictwa, program oceny i selekcji buhajów oraz zezwolenie wojewody na pozyskiwanie, przechowywanie i dostarczanie nasienia, wspólnie z przedstawicielami podmiotu prowadzącego księgę oraz hodowców. Na matki buhajów można zakwalifikować jałówki lub pierwiastki, które nie mają ocenionej wartości hodowlanej na podstawie wydajności własnej, gdy wyróżniają się szczególnie wysokim indeksem rodowodowym i reprezentują szczególnie cenne linie hodowlane. Zaleca się, aby średnia kilkuletnia ostrość selekcji matek buhajów nie była mniejsza niż 1:100 w odniesieniu do krów wpisanych do ksiąg. Od samic wybranych na matki buhajów, w tym także od jałowic i pierwiastek, mogą być pozyskiwane zarodki. Kojarzenia indywidualne Plan indywidualnych kojarzeń matek i ojców buhajów tworzy się po analizie ich rodowodów. Podejmując decyzję o kojarzeniach indywidualnych zwraca się zainteresowanie na:
Dobór par rodzicielskich do kojarzeń indywidualnych ustalany jest przez przedstawicieli stacji unasieniania wspólnie z hodowcą-właścicielem matki buhajów. Stacje unasieniania powinny powiadomić podmiot prowadzący księgi o doborze par rodzicielskich i planowanych kojarzeniach. W kojarzeniach z matkami buhajów mogą być wykorzystywane jedynie buhaje, o których wyborze został poinformowany prowadzący księgę. Prowadzący księgę może wydać dodatkową zgodę na wykorzystanie innych buhajów do krycia matek buhajów z założenia przeznaczonych do krycia naturalnego, jednak takie kojarzenia muszą być zatwierdzane indywidualnie przez organizację prowadzącą księgę. Odchów, selekcja i testowanie buhajów Buhajki urodzone z kojarzeń matek buhajów i ojców buhajów, zgłoszone przez hodowcę podmiotowi prowadzącemu księgę do 7 dni od daty ich urodzenia, podlega wstępnej klasyfikacji do hodowli. Wstępna klasyfikacja polega na: założeniu koczyka z numerem rejestracyjnym (prawe ucho) i karty buhaja oraz potwierdzeniu ich pochodzenia analizą grup i białek krwi lub polimorfizmem markerów DNA. Buhajki pochodzące z kojarzeń indywidualnych i zakwalifikowane do dalszej hodowli mogą być odchowywane w wychowalniach buhajów stacji unasieniania lub u hodowców. Wychowalnie i hodowcy odchowują buhajki we własnym zakresie stosując system żywienia, który umożliwia uzyskanie wymaganych standardów rozwoju. Wzrost i rozwój osobniczy jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na wynik ostatecznej wyceny buhaja. Zatem należy zastanowić się, w jakim wieku powinny być skupowane buhajki do stacji unasieniania? Decydując się na zakup 3 lub 4 miesięcznego cielęcia (płci męskiej) z pewnością stacje unasieniania prowadziłyby pełen, szczegółowy monitoring żywienia, rozwoju osobniczego i odchowu zwierzęcia do ostatecznej wyceny. Jest to krok wymagający odpowiedniego zaplecza i sporych nakładów przy odchowie cieląt, dający jednak pełną wiedzę o dorosłym już rozpłodniku. Metoda ta jest stosowana z efektem w krajach zachodnich, a czy zostanie wprowadzona do praktyki przez stacje unasieniania w Polsce dowiemy się niebawem. Zakup buhajków do niektórych stacji unasieniania w Polsce następuje średnio w wieku 8,5 miesiąca, co gwarantuje skrócenie odstępu międzypokoleniowego oraz przyspieszenie postępu hodowlanego. Kupno buhajka do wychowalni w wieku ok. 8 miesięcy zezwala na rozpoczęcie produkcji nasienia, gdy buhaj ukończy 11 miesiąc życia. To pozwala na zgromadzenie nasienia potrzebnego do testowania, gdy buhaj osiągnie 13 miesięcy. Dodając jeszcze miesiąc na kontumację nasienia i 4 miesiące testowania buhajka, otrzymuje się wytestowanego rozpłodnika już w wieku 18 miesięcy. W przypadku kupna buhaja 15 miesięcznego, jego wytestowanie kończy się w wieku ok.22 miesięcy, czyli opóźnienie postępu hodowlanego wynosi 4 miesiące. Zatem decydując się na zakup buhajka w wieku ok. 8 miesięcy postęp hodowlany zostaje przyspieszony o 25% w odniesieniu do rozpłodników kupionych w wieku 15 miesięcy. Wynika z tego, że w ciągu 3 lat wycenę szacowanej wartości hodowlanej uzyskają cztery roczniki buhajów zamiast trzech. Wszystkie buhajki pochodzące z kojarzeń indywidualnych muszą być poddane selekcji przed podjęciem decyzji o ich wykorzystaniu w rozrodzie. Pozytywny jej wynik pozwala na wpisanie buhaja do księgi głównej i wykorzystanie go w rozrodzie. Selekcja przeprowadzana jest w wieku 6 -18 miesięcy. Buhaj musi uzyskać min. 75 pkt za ocenę typu i budowy oraz wynik badania weterynaryjnego potwierdzający jego przydatność do rozrodu. W selekcji buhajów wykorzystywać można także informacje nt. markerów genetycznych cech ilościowych. Buhaje przeznaczone do wykorzystania w sztucznym unasiennianiu muszą być poddane testowaniu, a po raz pierwszy nasieniem jednego młodego buhaja powinno być unasienionych ok. 700 samic (pierwiastki, jałówki i ewentualnie krowy starsze, o ile zajdzie taka potrzeba). Należy dążyć, aby buhaje były oceniane na około 100 córkach w około 100 stadach. Około 20 % unasienień testowych powinno być przeprowadzonych na jałowicach celem poprawnego określenia skali porodów. Zaleca się, aby w jednym stadzie nie unasieniać nasieniem buhajów testowanych więcej niż 40% samic. Unasieniania należy dokonywać losowo, na możliwie największym obszarze Polski, w możliwie zróżnicowanych warunkach środowiskowych. Okres unasieniania powinien być jak najkrótszy, aby córki testowanego buhaja kończyły laktacje w możliwie najkrótszym odstępie czasu. Nie powinien on przekroczyć 120 dni. Unasienianie nasieniem buhajów testowanych należy przeprowadzać losowo, we wszystkich stadach, w których prowadzona jest ocena wartości użytkowej, niezależnie od ich wielkości i produkcyjności. Należy odstąpić od unasienień testowych w przypadku przypuszczenia, że stado może zostać zlikwidowane do czasu zakończenia pierwszej laktacji przez córki buhajów testowanych. Co najmniej 10% wybranych losowo córek buhajów testowanych, powinno mieć sprawdzone pochodzenie za pomocą analiz grup i białek krwi lub polimorfizmu białek DNA. Wykorzystanie buhajów w sztucznym unasienianiu Za każdym razem, po dokonaniu oceny wartości hodowlanej, wybierane są buhaje przeznaczone do unasieniania całej populacji bydła czarno-białego. Podstawą wyboru jest wartość hodowlana wyrażona obowiązującym indeksem selekcyjnym. Buhaje o najwyższych wartościach indeksu, z uwzględnieniem cech mleczności, oszacowanych przy powtarzalności większej bądź równej 0,70 tworzą Krajową Listę Buhajów, które mogą być dopuszczone do wykorzystania w sztucznym unasienianiu. Podmiot prowadzący księgę opiniuje rozpłodniki, które znajdują się na tej liście. Pozytywnie zaopiniowane do wykorzystania w sztucznym unasienianiu mogą być również buhaje, które uzyskały wybitną wartość hodowlaną pod względem oceny cech typu i budowy lub innych cech szczególnie pożądanych w doskonaleniu krajowej populacji bydła czarno-białego. Do rankingu buhajów wpisuje się rozpłodniki w liczbie gwarantującej produkcję nasienia na potrzeby inseminacji krów i jałowic. Nasienie buhajów najwyżej ocenionych powinno być stosowane nie tylko w stadach, gdzie zwierzęta są wpisane do ksiąg, ale przede wszystkim w pogłowiu masowym. Najlepsze krajowe buhaje to przenośnik postępu hodowlanego z populacji aktywnej na pogłowie masowe. dr inż. Anna-Maria Szymańska 20-11-2004
-----------------------------------------------------------------------------------------
Dostępne artykuły w czytelni: |
Dr Anna-Maria Szymańska
CZYTELNIA
|
| BIOINŻYNIERIA, HODOWLA ZWIERZĄT, UNASIENIANIE ZWIERZĄT HODOWLANYCH Home Czytelnia Publikacje naukowe Artykuły pupularnonaukowe Książki Broszury Galerie zdjęć 
 
Dr Anna-Maria Szymańska
e-mail: amszymanska@wp.pl Przedruk całości lub fragmentów materiałów opublikowanych na stronie bez zgody autorki jest prawnie wzbroniony! Zainteresowanych przedrukiem proszę o kontakt e-mailowy. Zapraszam.
Copyright © A.M. Szymańska, Warszawa / Bydgoszcz 2001-2024
| ||||